wtorek, 27 października 2015

LALKI ADAMA SZRAJERA

Adam Szrajer  żydowski fabrykant pierwsze zawodowe doświadczenie zdobywał w Fabryce Lalek  założonej przez Jakuba Fingerhuta .Właściciel w osobie Adama Szrajera widział ambitnego ,zdolnego pracownika .Chętnie oddał mu za żonę swoją córkę Bertę.Odtąd Jakub i Adam zaczynają pracować razem , powstają jedne z najpiękniejszych lalek w Polsce. Początkowo były to lalki z biskwitową głową i drewnianym korpusem na stawach kulkowych. Sygnowane z tyłu głowy rosyjskimi literkami SZ -jak Szrajer i FI -jak Fingerhut .Lalki na dzień dzisiejszy sa praktycznie w Polsce niedostępne .Są w posiadaniu kolekcjonerów zabawek w Rosji ,którzy uznawają je za swoje .
Wiąże się to z faktem ,że w latach działania fabryki Kalisz był stolicą guberni Cesarstwa Rosyjskiego a lalki były produkowane wyłącznie na rosyjskie rynki zbytu.

FIRMA ZAŁOŻONA 1884 r





ulica Niecała








Jakub Fingerhut umiera przed wybuchem 1 wojny światowej w 1915 roku. Adam przejmuje fabrykę po teściu i produkuje lalki korzystając ze wzorców sprowadzanych z zagranicy.                                                                                                                      .W czasie 1 wojny fabryka zostaje kompletnie zniszczona ,Po wojnie Szrajerowie odbudowują zakład i dalej produkują lalki z rodzimych materiałów. Do produkcji wprowadzają celuloid samodzielnie tworząc odlewy korpusów ,kończyn i główek. Lalki z moherowymi włosami , szklanymi oczami i rzędem białych ząbków w tradycyjnych polskich strojach ludowych stały się marzeniem wielu dziewczynek . . Adam stworzył w Kaliszu zabawkarskie imperium ciesząc się bogactwem i udanym życiem.W tym czasie lalki sygnowano  literami ASK w trójkącie albo ASK ZST Poland w odwróconym trójkącie .











ARTYKUŁY Z GAZET



Gazeta Handlowa  8.04.1922 rok





Gazeta Handlowa 15.03.1938 rok






Gazeta Handlowa 22.12.1936 rok





Gazeta Handlowa 20.12.1934 rok






Gazeta Handlowa 28.11.1929 rok




15.02.1934 rok





Po śmierci Adama Szrajera w 1934 roku fabrykę przejęli synowie Henryk ,Mieczysław i Leon. Henryk zadbał o dalszy rozwój fabryki nawiązując kontakty z nowojorską odlewnią  zabawek Ideal Toy Company. W 1934 roku zadebiutowała lalka Shirley Temple .Henryk skopiował pomysł i małą gwiazdeczką mogły się cieszyć polskie dzieci.














Koniec lat 30 -tych był trudnym okresem dla Żydów ,także dla rodziny Szrajerów .Rodzina stopniowo emigruje do Stanów Zjednoczonych. Henryk i Mieczysław nadal pracują w przemyśle zabawkarskim lecz już w Ameryce. Leon pozostaje w Polsce ,,walcząc w Powstaniu Warszawskim pod ps.Leśnik ginie 9 sierpnia.
Podczas 2 wojny światowej fabrykę przejmuje Niemiec Theodor Reinke i dalej produkuje lalki z sygnaturą TR w odwróconym trójkącie .






Po wojnie lalki są w dalszym ciągu produkowane zachowując pierwszy wizerunek ale nie pod szyldem TR ani ASK .Litery są inne - PPMK produkowane przez Kaliskie Zakłady Przemysłu Terenowego przy ul Przybrzeznej .







W latach 50 tych w świecie zabawkarskim zaczyna królować winyl i plastik ,powstają pierwsze lalki Barbie a w Polsce dziewczynki nadal bawią się celuloidowymi lalkami.Produkują je wspomniane wcześniej  Kaliskie Zakłady Terenowe .W tym miejscu wykorzystam informację z blogu koleżanki Szara Sowa ,która zamieściła zdjęcie lalki i sygnatury tych zakładów.Nie miałam pojęcia ,ze owa sygnatura istnieje .W informacjach jakie znalazłam nie ma nic na ten temat. .Wiadomo tylko,  że Zakłady Terenowe wykonywały lalki na odlewach kaliskich z rozpoznawalnym wizerunkiem ale bez sygnatury.Okazuje się ,ze nie wszystkie.




Obecne Logo Zakładu Przemysłu Terenowego w Kaliszu produkującego obecnie kaski i hełmy ochronne.

Sygnatura lalki wyprodukowanej przez Zakłady Przemysłu Terenowego lata 50-60 te .Zdjęcie z blogu Szarej Sowy.

Lalka i sygnatura Zakładów  Przemysłu Terenowego w Kaliszu .Zdjęcie z blogu Szarej Sowy.


W latach 50-60 tych lalki baz sygnatur ,na kaliskich odlewach pojawiały się jeszcze w sklepach Cepelii . W 1965 roku produkcja lalek została wstrzymana ze względu na łatwo palny materiał - celuloid .Obecnie lalki Adama Szrajera  są eksponatem kolekcjonerskim i unikatowym.Często są pamiątkami rodzinnymi przekazywanymi z pokolenia na pokolenie.
Berta ,żona Adama Szrajera zmarła w Nowym Jorku w 1959 roku.
Syn Henryk założył w Stanach Zjednoczonych własną firmę produkującą zabawki -zmarł w 1981 roku.
W 1939 roku Mieczysław reprezentował firmę na wystawie w Nowym Jorku i już do Polski nie wrócił ,pracował w zarządzie Ideal Toy Company  zmarł 1954 roku w N.J






Kilka dni temu mój małżonek kupił mi z okazji imienin i rocznicy ślubu wymarzoną lalkę w stroju krakowskim  ,niestety bez sygnatury. Z informacji sprzedawczyni Pani Marioli z Międzyrzecza lalka była w jej rodzinie od początku lat 50 tych.Lalka zajmowała w jej  domu honorowe miejsce i nie pozwalano się nią bawić. Szczęściem dla mnie jest fakt ,że w końcu Pani Mariola postanowiła ją sprzedać. Lepiej nie mogła trafić .Po dwóch dniach była u mnie.Sama lalka jest w idealnym stanie ,jednak ubiór wymagał odświeżenia.Spódnica i rękawy bluzki bardzo wypowiały .Cekiny na kamizelce,aż kleiły się ze starości. Aby ubiór zbytnio nie różnił się do oryginału dokonałam tylko koniecznych zmian.Spódnicę przewróciłam na lewą stronę doszywając pasmanterię. Z bluzki wyprułam pożółkłe rękawy i doszyłam nowe. Z kaftanem miałam większy problem ,stare cekiny,  wtopiły się w aksamit. Odrywałam je a raczej zeskrobałam , ostrożnie aby nie uszkodzić tkaniny. Pozostałe liczne plamki przykryłam naszywając nowe cekiny. Uszyłam nowe  skarpety . Lalka ma moherowe warkocze i duże niebieskie oczy. W całości wykonana z celuloidu. Znalazłam w internecie podobną .










                                                         A TO MOJA ZDOBYCZ





Zdjęcie lalki w ogłoszeniu























Informacje o rodzinie Adama Szrajera  -Lilarati112
Zdjęcie lalki i sygnatury Zakładu Przemysłu  Terenowego - blog Szara Sowa

Wycinki z gazet -Chomikuj pl
Zdjęcia lalek -Dollplanet


I

POLSKIE LALKI CELULOIDOWE