wtorek, 27 października 2015

LALKI ADAMA SZRAJERA

Adam Szrajer  żydowski fabrykant pierwsze zawodowe doświadczenie zdobywał w Fabryce Lalek  założonej przez Jakuba Fingerhuta .Właściciel w osobie Adama Szrajera widział ambitnego ,zdolnego pracownika .Chętnie oddał mu za żonę swoją córkę Bertę.Odtąd Jakub i Adam zaczynają pracować razem , powstają jedne z najpiękniejszych lalek w Polsce. Początkowo były to lalki z biskwitową głową i drewnianym korpusem na stawach kulkowych. Sygnowane z tyłu głowy rosyjskimi literkami SZ -jak Szrajer i FI -jak Fingerhut .Lalki na dzień dzisiejszy sa praktycznie w Polsce niedostępne .Są w posiadaniu kolekcjonerów zabawek w Rosji ,którzy uznawają je za swoje .
Wiąże się to z faktem ,że w latach działania fabryki Kalisz był stolicą guberni Cesarstwa Rosyjskiego a lalki były produkowane wyłącznie na rosyjskie rynki zbytu.

FIRMA ZAŁOŻONA 1884 r





ulica Niecała








Jakub Fingerhut umiera przed wybuchem 1 wojny światowej w 1915 roku. Adam przejmuje fabrykę po teściu i produkuje lalki korzystając ze wzorców sprowadzanych z zagranicy.                                                                                                                      .W czasie 1 wojny fabryka zostaje kompletnie zniszczona ,Po wojnie Szrajerowie odbudowują zakład i dalej produkują lalki z rodzimych materiałów. Do produkcji wprowadzają celuloid samodzielnie tworząc odlewy korpusów ,kończyn i główek. Lalki z moherowymi włosami , szklanymi oczami i rzędem białych ząbków w tradycyjnych polskich strojach ludowych stały się marzeniem wielu dziewczynek . . Adam stworzył w Kaliszu zabawkarskie imperium ciesząc się bogactwem i udanym życiem.W tym czasie lalki sygnowano  literami ASK w trójkącie albo ASK ZST Poland w odwróconym trójkącie .











ARTYKUŁY Z GAZET



Gazeta Handlowa  8.04.1922 rok





Gazeta Handlowa 15.03.1938 rok






Gazeta Handlowa 22.12.1936 rok





Gazeta Handlowa 20.12.1934 rok






Gazeta Handlowa 28.11.1929 rok




15.02.1934 rok





Po śmierci Adama Szrajera w 1934 roku fabrykę przejęli synowie Henryk ,Mieczysław i Leon. Henryk zadbał o dalszy rozwój fabryki nawiązując kontakty z nowojorską odlewnią  zabawek Ideal Toy Company. W 1934 roku zadebiutowała lalka Shirley Temple .Henryk skopiował pomysł i małą gwiazdeczką mogły się cieszyć polskie dzieci.














Koniec lat 30 -tych był trudnym okresem dla Żydów ,także dla rodziny Szrajerów .Rodzina stopniowo emigruje do Stanów Zjednoczonych. Henryk i Mieczysław nadal pracują w przemyśle zabawkarskim lecz już w Ameryce. Leon pozostaje w Polsce ,,walcząc w Powstaniu Warszawskim pod ps.Leśnik ginie 9 sierpnia.
Podczas 2 wojny światowej fabrykę przejmuje Niemiec Theodor Reinke i dalej produkuje lalki z sygnaturą TR w odwróconym trójkącie .






Po wojnie lalki są w dalszym ciągu produkowane zachowując pierwszy wizerunek ale nie pod szyldem TR ani ASK .Litery są inne - PPMK produkowane przez Kaliskie Zakłady Przemysłu Terenowego przy ul Przybrzeznej .







W latach 50 tych w świecie zabawkarskim zaczyna królować winyl i plastik ,powstają pierwsze lalki Barbie a w Polsce dziewczynki nadal bawią się celuloidowymi lalkami.Produkują je wspomniane wcześniej  Kaliskie Zakłady Terenowe .W tym miejscu wykorzystam informację z blogu koleżanki Szara Sowa ,która zamieściła zdjęcie lalki i sygnatury tych zakładów.Nie miałam pojęcia ,ze owa sygnatura istnieje .W informacjach jakie znalazłam nie ma nic na ten temat. .Wiadomo tylko,  że Zakłady Terenowe wykonywały lalki na odlewach kaliskich z rozpoznawalnym wizerunkiem ale bez sygnatury.Okazuje się ,ze nie wszystkie.




Obecne Logo Zakładu Przemysłu Terenowego w Kaliszu produkującego obecnie kaski i hełmy ochronne.

Sygnatura lalki wyprodukowanej przez Zakłady Przemysłu Terenowego lata 50-60 te .Zdjęcie z blogu Szarej Sowy.

Lalka i sygnatura Zakładów  Przemysłu Terenowego w Kaliszu .Zdjęcie z blogu Szarej Sowy.


W latach 50-60 tych lalki baz sygnatur ,na kaliskich odlewach pojawiały się jeszcze w sklepach Cepelii . W 1965 roku produkcja lalek została wstrzymana ze względu na łatwo palny materiał - celuloid .Obecnie lalki Adama Szrajera  są eksponatem kolekcjonerskim i unikatowym.Często są pamiątkami rodzinnymi przekazywanymi z pokolenia na pokolenie.
Berta ,żona Adama Szrajera zmarła w Nowym Jorku w 1959 roku.
Syn Henryk założył w Stanach Zjednoczonych własną firmę produkującą zabawki -zmarł w 1981 roku.
W 1939 roku Mieczysław reprezentował firmę na wystawie w Nowym Jorku i już do Polski nie wrócił ,pracował w zarządzie Ideal Toy Company  zmarł 1954 roku w N.J






Kilka dni temu mój małżonek kupił mi z okazji imienin i rocznicy ślubu wymarzoną lalkę w stroju krakowskim  ,niestety bez sygnatury. Z informacji sprzedawczyni Pani Marioli z Międzyrzecza lalka była w jej rodzinie od początku lat 50 tych.Lalka zajmowała w jej  domu honorowe miejsce i nie pozwalano się nią bawić. Szczęściem dla mnie jest fakt ,że w końcu Pani Mariola postanowiła ją sprzedać. Lepiej nie mogła trafić .Po dwóch dniach była u mnie.Sama lalka jest w idealnym stanie ,jednak ubiór wymagał odświeżenia.Spódnica i rękawy bluzki bardzo wypowiały .Cekiny na kamizelce,aż kleiły się ze starości. Aby ubiór zbytnio nie różnił się do oryginału dokonałam tylko koniecznych zmian.Spódnicę przewróciłam na lewą stronę doszywając pasmanterię. Z bluzki wyprułam pożółkłe rękawy i doszyłam nowe. Z kaftanem miałam większy problem ,stare cekiny,  wtopiły się w aksamit. Odrywałam je a raczej zeskrobałam , ostrożnie aby nie uszkodzić tkaniny. Pozostałe liczne plamki przykryłam naszywając nowe cekiny. Uszyłam nowe  skarpety . Lalka ma moherowe warkocze i duże niebieskie oczy. W całości wykonana z celuloidu. Znalazłam w internecie podobną .










                                                         A TO MOJA ZDOBYCZ





Zdjęcie lalki w ogłoszeniu























Informacje o rodzinie Adama Szrajera  -Lilarati112
Zdjęcie lalki i sygnatury Zakładu Przemysłu  Terenowego - blog Szara Sowa

Wycinki z gazet -Chomikuj pl
Zdjęcia lalek -Dollplanet


I

POLSKIE LALKI CELULOIDOWE












32 komentarze:

  1. Szczęściara. Twoja lalka ma nawet korale, moja miała takie same, tylko strój nieco inny. Jak duża jest Twoja lalka, moja miała około 40 cm.
    Ula, mam pytanie. Symbolem jakiej firmy jest podkowa? Znalazłam lalkę z tą sygnaturą w antykwariacie, głowa bez sygnatury bardzo podobna do kaliskich i nie wiem, czy to składak, jest na aukcji na Allegro za niebotyczną sumę.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Podkowa byla sygnatura lalek Heinricha Handwercka jesli sa tez litery Hch H .Podkowa na koncach jest scieta po skosie.

      Podkowy ciut innej uzywal tez Ernst Heubach ((Heubach Köppelsdorf) i rowniez wyryte DEP 1900 3/0 H33 lub E.H. GERMANY Konce podkowy u jego lalek sa zaokraglane.

      Usuń
    2. Ścięcia po skosie się nie dopatrzyłam, liter też nie. Nie są też zaokrąglone. Tylko wgłębienia jak od gwoździ.

      Usuń
    3. Lalka ma 40 cm wysokości.

      Usuń
    4. Musialabym zobaczyc ta sygnature...moglybyscie podac link?

      Usuń
    5. Ten komentarz został usunięty przez autora.

      Usuń
    6. Aha to ta lalka?? To chyba celluloid prawda?? Nie wiem czemu ale nastawiona bylam ze to lalka porcelanowa albo kompozytowa. :)

      Ta sygnatura to Heubach Köppelsdorf przynajmniej tak wyglada dla mnie :)

      Usuń
    7. Tak to taka sama podkowa, ale główka inna i bez podkowy. Główkę wrzucę na bloga.

      Usuń
  2. Dzięki za ten artykuł :) To dla mnie wielki krok w poznawaniu rodzajów i producentów lalek!

    OdpowiedzUsuń
  3. Odwaliłaś kawał dobrej roboty !!!!!!!!!!! takie kompendium wiedzy w pigułce i do tego jasno i czytelnie, bardzo dziękuje. Gratuluję zdobyczy i Pana Męża, że takie prezenty Ci robi, taki Pan to skarb prawie. Panienka przepiękna mogę o takiej tylko pomarzyć, ale marzyć o czymś trzeba :)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Co do prezentów wolę lalkę od kwiatka .Męża mam super ,wiele zniesie i co najważniejsze zaakceptował moje hobby.

      Usuń
  4. Z przyjemnoscia poczytalam :) twoja Szrajerka jest cudna!!! Moja ma brazowe oczki ale jest rownie piekna :) Pozdrowienia :)

    OdpowiedzUsuń
  5. Fantastyczna - gratuluję takiego zakupu:)

    OdpowiedzUsuń
  6. Bardzo ciekawy artykuł i historia. Gratuluję nowego eksponatu, no i przepięknie wykonanej renowacji!!!

    OdpowiedzUsuń
  7. Świetny tekst! Twoja nowa lala jest przepiękna i bardzo podobna do mojej Jagody http://lalovo.blogspot.com/2013/12/szrajerka-z-lamusa.html Moja krakowianka przez lata leżała na strychu i gdzieś zgubiła kubraczek z cekinami. Doprowadzenie jej do przyzwoitego stanu wymagało wielu zabiegów, ale było warto. Miło jest dać lalce nowe życie.

    OdpowiedzUsuń
  8. Kolejna Szrajerka znalała swój zaciszny i bezpieczny kąt. Piękna lala w pięknie zachowanym ubranku. Prawdziwy rarytas kolekcjonerski. Gratuluję.

    OdpowiedzUsuń
  9. No , super tylko ta "szrajerka" to PPMK lub nawet cepelia z lat sześćdziesiątych. Pozdrawiam
    Weronika

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dzięki za cenne informację na temat lalki ..Ma Pani rację ,skoro lalka nie posiada sygnatury może być cepeliowska z lat 60 tych.

      Usuń
  10. Witam. Posiadam małą laleczkę z roku 1921 sygnowaną ASK w trójkącie. Lalka ma około 10-12cm.Jaka może być jej wartość.Mogę wysłać zdjęcie. Pozdrawiam.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Chętnie zobaczę zdjęcia jeśli jeszcze aktualne, inne zabawki również mnie interesują.

      Usuń
  11. Witam, w artykule jest poważny błąd. Bowiem przytoczona firma nie produkowała lalek. Zajmowała się nią po wojnie Fabryka Wyrobów Celuloidowych i Bakelitowych, późniejszych Kaliskich Zakładów Tworzyw Sztucznych przy ul. Niecałej. Obecnie firma działa pod nazwą ZTS METALPLAST-KALISZ, nadal przy ul. Niecałej w Kaliszu.
    Proszę nie mylić dwóch różnych firm.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Takie informacje znalazłam w internecie przeglądając różne strony. Dziękuję za sprostowanie

      Usuń
  12. Zakłady Przemysłu Terenowego w Kaliszu produkowały lalki na ulicy Przybrzeżnej. Zaś na Niecałej jest teraz oczywiście Metalplast. Lilavati

    OdpowiedzUsuń
  13. Również posiadam lalkę ASK.
    Laleczki są prześliczne :)

    OdpowiedzUsuń
  14. Witam stałam się posiadaczką lalki....ma sygnatura Ask w odwrócony trojkacie....ma z 60 lat ciekawi mnie ile jest warta

    OdpowiedzUsuń
  15. Witam.Czy ktoś mógłby mi wycenić parę lalek?

    OdpowiedzUsuń
  16. Serdecznie witam.Bardzo ładny wpis,uwielbiam historyczne tematy.Proszę o opisanie historii fabryki lalek Kramer&Reinhardt,ponieważ posiadam kilka sztuk.Serdecznie pozdrawiam.

    OdpowiedzUsuń
  17. W mojej kolekcji mam lalkę z napisem na główce Shirley Temple. a na ramionach w trójkącie PFK niżej 100\ 35? wys 35cm . Niestety brak peruczki .

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. jestem zainteresowany muzeum osiakowskich kalisz tel.601.45.08.45.

      Usuń
    2. Witam , jestem zainteresowana zakupem laleczki . Poproszę o kontakt pod numerem 6.6.1.7.4.7.1.3.0 dziękuję :)

      Usuń